ՀԱՅԵՐԸ. ի՞նչ են տվել նրանք աշխարհին

ՀԱՅԵՐԸ. ի՞նչ են տվել նրանք աշխարհին

January 11, 2018

Հնագույն ժամանակներից հայերը նորարար են եղել՝ իրենց ներդրումն ունենալով աշխարհին հայտնի ամենակարևոր գյուտերից մի քանիսում։ Թերևս ամենահին գյուտը, որին կարող են հավակնել հայերը, գինին է։  Աշխարհի հնագույն գինեգործարանը վերջերս հայտնաբերվել է Հայաստանի մի քարանձավում, իսկ հույն փիլիսոփաներ Հերոդոտոսն ու Ստրաբոնը գրել են հայկական համեղ գինու և հայկական գեղեցիկ երկրի մասին դեռևս մ.թ.ա. 5-րդ դարում։  Բացի այդ կան շատ տաղանդավոր արվեստագետներ և երաժիշտներ, ովքեր աշխարհի հետ են կիսել և կիսում իրենց տաղանդը: Եկե՛ք բացահայտենք ամենահայտնիներից մի քանիսին։

Հայտնի հայ նկարիչ Հովհաննես Այվազովսկի

Հովհաննես Այվազովսկի

Այվազովսկին ռուս-հայկական արմատներով ռոմանտիկ նկարիչ էր, ով ապրել և ստեղծագործել է 19-րդ դարում։  Նա ծնվել է Ղրիմում հայկական ընտանիքում և մկրտվել հայկական անունով։ Այվազովսկին իր ժամանակների ամենահայտնի ռուս նկարիչներից մեկն էր։ Ամբողջ աշխարհում առավել հայտնի են նրա տպավորիչ ծովային տեսարանները։ Նրա նկարչական կարիերան տևել է մոտ 60 տարի, որի ընթացքում նա ստեղծել է մոտ 6000 գեղանկար։

9-րդ Ալիք

Ամերիկահայ դերասան Ռոս Բաղդասարյան

Ռոսը ամերիկահայ դերասան էր, երաժիշտ և կինոպրոդյուսեր։  Ծնվել է Կալիֆորնիայում, Օսմանյան կայսրությունից գաղթած ծնողների ընտանիքում։ Նա նկարահանվել է բրոդվեյյան տարբեր պիեսներում և հոլիվուդյան ֆիլմերում։  Նաև հայտնի է իր բեմական կեղծանվամբ Դավիթ Սևիլյա։ Նա այն մարդն էր, ով 1958թ․-ին կյանք տվեց Alvin-ին և Chipmunk-ին և իր ստեղծած կերպարների շնորհիվ 2 անգամ արժանացավ Գրեմմի մրցանակի։

Ռոս Բաղդասարյան

Շեր

Շերը՝ փոփ երաժշտության աստվածուհի Շերիլին Սարգսյանը, ծագումով հայ է։  Այս հայտնի փոփ աստղին են վերագրում կանանց ինքնավարության մարմնավորումն այն ժամանակվա արական փոփ ինդուստրիայում։  Նա համբավ է ստացել իր ամուսնու՝ Սոննիի հետ, իրենց հայտնի դուետի՝ «I Got You Babe»-ի շնորհիվ, այնուհետև սկսել է իր անհատական կարիերան «Bang Bang (My Baby Shot Me Down)» երգով։

Շեր

Շերը ստացել է բազմաթիվ մրցանակներ, այդ թվում ՝ Գրեմմի, Էմմի, երեք Ոսկե գլոբուս, Օսկար, Կաննի կինոփառատոնի մրցանակ և CFDA Fashion Award հատուկ մրցանակ։  Մինչ օրս աշխարհահռչակ հայը վաճառել է 100 մլն ձայնագրություն ամբողջ աշխարհում և հանդիսանում է միակ երգչուհին, ում սինգլը 1960-ից մինչև 2010թ.  առաջին հորիզոնականն է զբաղեցրել Billboard-ի աղյուսակի յուրաքանչյուր տասնամյակում։

Ֆլորա Զաբել

Ֆլորա Զաբելը ծագումով հայ դերասանուհի է, ով ծնվել է Օսմանյան կայսրությունում և ընտանիքի հետ փախել ԱՄՆ մինչ Հայոց ցեղասպանությունը։  ԱՄՆ-ում Ֆլորան դպրոց է գնացել, որոշել է շարունակել դերասանական կարիերան և դարձել է բրոդվեյի դերասանուհի, ինչպես նաև ամերիկյան համր կինոյի առաջին աստղերից մեկը: Նա ամուսնացել է հայտնի Ռայմոնդ Հիչքոքի հետ և նկարահանվել նրա բազմաթիվ համր ֆիլմերում։

Ֆլորա Զաբել

Աշխարհահռչակ կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյան

Խաչատրյանը խորհրդային հայ կոմպոզիտոր և դիրիժոր էր։  Նա հայտնի է որպես խորհրդային ժամանակների առաջատար կոմպոզիտոր, իսկ Հայաստանում նրան «ազգային արժեք» են համարում։  Նա հետևում էր ռուսական ավանդական երաժշտական ոճին, սակայն իր ստեղծագործություններում ընդգրկել է նաև բազմաթիվ հայկական ժողովրդական թեմաներ։ Մեծ ճանաչում ունեն նրա բալետային ստեղծագործությունները՝ «Գայանե», «Սպարտակ», «Ստալինգրադ / Օթելո», «Սուսերով պար»:  Ստացվում է, որ Արամ Խաչատրյանը ստեղծել է հայկական առաջին բալետային երաժշտությունը, սիմֆոնիան, համերգն ու ֆիլմային գնահատումը։ Նաև ճանապարհորդել է Եվրոպայում, Լատինական Ամերիկայում և ԱՄՆ-ում՝ համերգներում հանդես գալով իր ստեղծագործություններով։

Արամ Խաչատրյան

Աբստրակցիոնիզմի հիմնադիր Արշիլ Գորկի

Երբ խոսում ենք հայտնի հայերի մասին, Արշիլ Գորկիին՝ Ոստանիկ Սեդրակի Ադոյանին, անհնար է չհիշել։ Նա ծնվել է Օսմանյան կայսրությունում։ 1915-ին՝ Հայոց ցեղասպանության տարիներին, նա ընտանիքի հետ փախուստի է դիմել և 1920-ին եկել ԱՄՆ։

Արշիլ Գորկի

Այստեղ հայտնի նկարիչը կրկին բացահայտել է իր ինքնությունը որպես Արշիլ Գորկու և սկսել իր գեղանկարչական կարիերան որպես սյուրռեալիստ նկարիչ՝ դառնալով աբստրակցիոնիզմի (աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմ) հիմնադիր հայրերից մեկը: Ասում են, որ նրա բազմաթիվ ստեղծագործություններ արդյունքն են այն տառապանքների, որոնք նա կրել է Հայոց ցեղասպանության պատճառով։

Արշիլ Գորկու արվեստը

Էթնիկ երաժշտության պահապան՝ Կոմիտաս

Կոմիտասը՝ Սողոմոն Սողոմոնյանը, հայ հոգևորական և երաժշտագետ էր, ում վերագրում են ոչ միայն հայկական ազգային երաժշտական դպրոցի հիմնադրումը, այլև նրան համարում են էթնո երաժշտության պիոներ։  Կոմիտասը շրջագայել է Հայաստանով՝ այցելելով գյուղեր, ձայնագրելով, վերաշարադրելով և պահպանելով ավելի քան 3000 ավանդական ժողովրդական երգ, որոնք ընդմիշտ կվերանային, եթե չլինեին նրա ջանքերը։

Կոմիտաս

Հայտնի հայ, կին ինժեներ Աննա Կազանչյան

Աննա Լոնգոբարդո Կազանչյանը ծագումով հայ է ու առաջին կինը, ով 1949 թվականին ինժեների աստիճան ստացավ Կոլումբիայի համալսարանում։ Նա շարունակում էր մեծ ներդրում ունենալ հատկապես օդատիեզերական տեխնիկայի ոլորտում․ արդյունքում իր ինժեներական նվաճումների համար պարգևատրվեց Eglston մեդալով:

Աննա Կազանջյան Լոնգոբարդո

Աննան առաջին կինն էր Միացյալ Նահանգներում, ով աշխատում էր ռազմածովային սուզանավերի, ավերիչների և այլ ծովային նավերի վրա։ Այստեղ նրա նախագծային աշխատանքները մեծացրել են նավիգացիոն ճշգրտությունը պերիսկոպի խորությունից ցածր աշխատող սուզանավերի համար: Նա նաև Կին Ինժեներների Հասարակության հիմնադիրներից էր։

Բիզնես լեդի Քարոլին Ռաֆայելյան

Քարոլին Ռաֆայելյանը ամերիկահայ գործարար է, առավել հայտնի է որպես «Alex and Ani» ոսկերչական ընկերության հիմնադիր։ Forbes-ի վարկածով նա ընդգրկված է Ամերիկայի ամենահարուստ կանանց թոփ 20-ի մեջ: Քարոլինը նաև ունի խաղողի այգի, որը պարգևներ է նվաճել միջազգային մրցույթներում, ինչպես նաև «Teas» և «Javas» սրճարանների ցանցեր:

Քարոլին Ռաֆայելյան

Հարվածային գործիքների հիմնադիր Զիլիջյաններ

Վերջին 400 տարիների ընթացքում Զիլջյանների ընտանիքը զբաղվում է հարվածային գործիքների պատրաստմամբ, նախ Կոստանդնուպոլսում, իսկ այժմ Մասաչուսեթսում։  Զիլջյանի առաջին հարվածային գործիքները պատահաբար ստեղծվել են ալքիմիկոս Ավեդիս Զիլջյանի կողմից, ով փորձում էր մետաղը ոսկու վերածել։  Փոխարենը, նա ստեղծել է անագի, պղնձի և արծաթի խառնուրդ, որը երաժշտական ձայն է առաջացնում, առանց որևէ աղմուկի: Այս խառնուրդի բաղադրությունը ընտանեկան գաղտնիք է, որը փոխանցվել է սերնդեսերունդ:

Զիլջյանների ընտանիքը

Ներկայումս որոշ «գյուտեր» հասարակությանը հայտնի են դառնում հայերի նորարարական մտքի շնորհիվ:

ՄՌՏ-ի հիմնադիր Ռայմոնդ Դամադյան

Ասել, որ Ռայմոնդ Դամադյանը հայտնի հայ է, սխալ կլինի։ Նա հայ է, ում գյուտն է հայտնի ամբողջ աշխարհում։ Եվ մենք հպարտ ենք դրանով։ Նա Նյու Յորքում ծնված ամերիկահայ բժիշկ է։ Նրա բժշկական հետազոտությունները հանգեցրին ՄՌՏ-ի գյուտին: Ռայմոնդն առաջին բժիշկն էր, ով քաղցկեղի ախտորոշման համար մարդու մարմնի ամբողջական սկան է անցկացրել և բազմաթիվ պարգևների արժանացել իր աշխատանքի և հետազոտությունների շնորհիվ։

ՄՌՏ-ի հեղինակ Բժիշկ Ռայմոնդ Դամադյանը

Պոզիտրոնային ճառագայթման տոմոգրաֆիա 

Մայքլ Տեր-Պողոսյանը ամերիկահայ ֆիզիկոս էր՝ սկանավորման տեխնոլոգիաներից պոզիտրոնային ճառագայթման տոմոգրաֆիայի հայրերից մեկը։  Հայոց ցեղասպանության տարիներին նրա ծնողները գաղթել են Գերմանիա, որտեղ էլ ծնվել է նա, այնուհետև տեղափոխվել են Ֆրանսիա։  Մայքլը սովորել է Ֆրանսիայում, ավելի ուշ՝ 1946 թվականին, տեղափոխվել է ԱՄՆ, որտեղ շարունակել է իր բժշկական հետազոտությունները։

Մայքլ Տեր-Պողոսյան

Գունավոր հեռուստացույցի հիմնադիր Հովհաննես Ադամյան

Հովհաննես Ադամյանը, թերևս, ամենահայտնի հայերից է աշխարհում։ Նա խորհրդային հայ ինժեներ էր, ով աշխարհում առաջինն էր, ում հաջողվեց նախագծել և արտադրել գունավոր հեռուստացույց։  Նրա ստեղծած տեխնոլոգիան առաջին անգամ արտոնագրվել է 1908 թ., իսկ առաջին փորձնական գունավոր հեռուստացույցը, որը հիմնված էր այս տեխնոլոգիայի վրա, առաջին անգամ ցուցադրվել է Լոնդոնում 1928 թ.։

Գունավոր հեռուստացույցի հեղինակ Հովհաննես Ադամյան

Հայ գյուտարար Լյութեր Ջորջ Սիմջյան

Լյութեր Ջորջ Սիմջյանը ծնվել է Օսմանյան կայսրությունում և 1920 թվականին՝ Հայոց ցեղասպանության պատճառով գաղթել ԱՄՆ։ Նա հայտնի է իր բազմաթիվ գյուտերով։ Դրանց թվում են բանկոմատը, գունավոր ռենտգենը և ինքնաֆոկուսավորվող տեսախցիկը։  Իր կյանքի ընթացքում Ջորջին է վերագրվել ավելի քան 200 գյուտ, որոնցից վերջինը 92 տարեկանում։

ATM Բանկոմատի գյուտարար Լյութեր Ջորջ Սիմջյանը

Պլաստիկ վիրաբուժության հիմնադիր Վարազդատ Կազանջյան

Վարազդատ Կազանջյանը ամերիկահայ ատամնաբույժ-վիրաբույժ էր, ով հայտնի էր որպես պլաստիկ վիրաբուժության հիմնադիր։  Նա ծնվել է Օսմանյան կայսրությունում, իսկ Հայոց ցեղասպանության տարիներին տեղափոխվել ԱՄՆ։  Այստեղ նա շարունակել է ատամնաբույժի կարիերան և առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ աշխատել որպես վիրաբույժ-ստոմատոլոգ: Պատերազմից հետո նա շարունակել է աշխատել պլաստիկ վիրաբուժության ոլորտում՝ մշակելով ստանդարտ մեթոդներ, որոնք մինչև այսօր օգտագործվում են պլաստիկ վիրաբույժների կողմից։

Վարազդատ Կազանջյան

Դոլարի կանաչ գույնի հեղինակ Քրիստոֆեր Տեր-Սերոբյան

Քրիստոֆեր Տեր-Սերոբյանը ստամբուլահայ քիմիկոս էր, ում վարձել էին ամերիկյան փողերի կանաչ գույնի մշակման համար 1854 թվականին։  Նրան դա հաջողվեց, և մինչև հիմա Տեր-Սերոբյանի կանաչ գույնի բանաձևը օգտագործվում է ամերիկյան արժույթի ստեղծման համար։  Իր աշխատանքի համար Տեր-Սերոբյանը ստացել է 6000 դոլար։ Սա գումարի այն չափն էր, որ Քրիստոֆերին անհրաժեշտ էր իր դեղագործական ուսումն ավարտելու համար։

Ամերիկյան դոլարի կանաչ գույնի հեղինակ Քրիստոֆեր Տեր-Սերոբյանը

Հաշմանդամի անվասայլակի գյուտարար Մերիլին Համիլթոն

Մերիլին Համիլթոնը ծագումով հայ ամերիկուհի է, ով հաշմանդամ է դարձել սարսափելի վթարի արդյունքում։  Շարժունակություն ապահովող անվասայլակների բացակայությունը ոգեշնչել է նրան հաշմանդամի սայլակ ստեղծելու գործում։ Ներկայումս այն վնասվածք ունեցող մարզիկների կողմից օգտագործվող համար մեկ սայլակն է, որը ոգեշնչել է հաշմանդամություն ունեցող բազմաթիվ մարզիկների: Մերիլինի տատիկը փրկվել է Հայոց ցեղասպանության ժամանակ։ Իր տոկունությունը Մերիլին վերագրում է իր տատիկի ուժին ու ոգեշնչմանը։

Մերիլին Համիլթոն

Բետոնախառնիչի հեղինակ Սթիվեն Ստեփանյան 

Սթիվեն Ստեփանյանը ամերիկահայ էր, ով հորինել էր բետոնախառնիչ բեռնատարը և այդ պատճառով ստացել «պատրաստե բետոնե խառնուրդի արդյունաբերության հայր» տիտղոսը: Նրա օգտակար գյուտերի թվին է պատկանում պտուտակաբանալին։ Ստեփանյանը ԱՄՆ-ում չի ծնվել։  1906թ․-ին նա Օհայո է արտագաղթել 24 տարեկան հասակում։ Այստեղ նա հիմնադրել է իր սեփական ընկերությունը՝ «Arrow Concrete Company»-ին։

Սթիվեն Ստեփանյան

Պաղպաղակի վաֆլե կոնի հեղինակ Ալեքս Մանուգյան

Վերջին ամերիկահայը Ալեքս Մանուգյանն է, ով պաղպաղակի համար վաֆլե եղջյուր (կոն) է ստեղծել, որը լայնորեն ներկայացված է ամբողջ աշխարհի պաղպաղակի խանութներում: Բացի այդ, ավելի գործնական ոլորտում նա գյուտարար է, ով նախագծել է մեկ բռնակով ծորակ և ընկերություն հիմնել, որը զբաղվում է այս նոր դիզայնով ծորակների ստեղծմամբ: Մանուգյանը նույնպես չի ծնվել ԱՄՆ-ում, այլ 19 տարեկանում գաղթել է որպես հայոց ցեղասպանության փախստական։

Պաղպաղակի վաֆլե կոնի գյուտարար Ալեքս Մանուգյան

Ձեզ կհետաքրքրի նաև