Սիրու՞մ եք ազգային տոներ: Եթե այո, ապա ձեզ կհետաքրքրեն նաև հայկական ավանդույթները, քանի որ դրանցից շատերը իսկական տոնական իրադարձություններ են։ Ավանդական տոնական միջոցառումներ անցկացվում են Հայաստանում շուրջ տարին։ Այս տոնակատարությունները շատ սիրված են տեղացիների կողմից և գրավում են բազմաթիվ օտարերկրացիների ուշադրությունը: Հայկական ամենահայտնի տոներից մեկն էլ Տրնդեզն է:
Տրնդեզի տոնի մասին
Տրնդեզը կամ Տեառնընդառաջը հայկական եկեղեցու ամենամեծ տոներից է, որի ակունքները տանում են դեպի հեթանոսություն և կրակի պաշտամունք։ Ինչպես գիտենք, նախաքրիստոնեական Հայաստանում բազմաստվածություն էր, և այս տոնակատարությունը նվիրված էր արևի աստված Միհրին։ Տոնի նպատակն է եղել կրակի միջոցով ազդել սառնամանիքների վրա եւ ուժեղացնել արևի ջերմությունը:
Համաձայն մեկ այլ ժողովրդական բանահյուսության՝ տոնի ծագումը կապված է կրակի աստված Վահագնի հետ։
Հայ Առաքելական Եկեղեցին նշում է այս տոնը փետրվարի 14-ին՝ Սուրբ Ծննդից 40 օր հետո։ Տեառնընդառաջ նշանակում է «Տիրոջն ընդառաջ» և խորհրդանշում է 40 օրական մանուկ Հիսուսի ընծայումը տաճարին։ Ժողովրդի մեջ առավել տարածված է տոնի Տրնդեզ անվանումը, որ նշանակում է «Տերն ընդ Ձեզ»։
Կաթոլիկ եկեղեցին նշում է այս տոնը փետրվարի 2-ին, իսկ ուղղափառ քրիստոնյաները՝ փետրվարի 15-ին։
Տրնդեզի տոնակատարությունը
Քրիստոնյա եկեղեցու տոնացույցով սա անշարժ տոն է: Փետրվարի 13-ի երեկոյան, երբ եկեղեցական օրացույցի համաձայն՝ երեկոյան ժամերգությունից հետո փոխվում է օրը, սկսվում է Տյառնընդառաջի տոնը: Այս օրը եկեղեցիներում կատարվում է մոմերի օրհնություն: Քահանան օրհնում է մոմերը և բաժանում ժողովրդին:
Նախաքրիստոնեական ավանդույթի համաձայն՝ օրհնված մոմից եկեղեցու բակում խարույկ են վառում։ Մարդիկ նաև եկեղեցուց ճրագ են տանում և այդ ճրագից կրակ վառում իրենց բակերում։ Այնուհետև խարույկի շուրջ լինում է տոնակատարություն՝ ազգային երգ ու պարի ուղեկցությամբ։ Տոնակատարությանը մասնակցող համույթները կրում են հայկական ազգային հագուստներ՝ տարազ։
Երբ խարույկի կրակը մեղմանում է, տոնակատարության մասնակիցները կարող են ցատկել խարույկի վրայով։ Համարվում է, որ նախ և առաջ պետք է ցատկեն նշանված կամ նորապսակ երիտասարդները։ Կրակի վրայով ցատկելիս նրանք պետք է բաց չթողնեն միմյանց ձեռքերը, որպեսզի իրենց միությունն ամուր լինի։
Հին Հայաստանում Տրնդեզի կրակի վրայով թռել են նաև մաքրագործվելու և չարից ու հիվանդություններից ազատվելու համար: Համարվել է նաև, որ զավակ չունեցող կինը՝ ցատկելով կրակի վրայով անպայման կհղիանա։
Տրնդեզի տոնակատարությունն ուղեկցվում է հայկական ազգային ուտեստների, մրգերի և քաղցրավենիքների հյուրասիրությամբ։ Այս տոնը նաև լավ առիթ է բարեկամներով և հարազատներով հավաքվելու և միմյանց ուրախությունը կիսելու։
Տրնդեզ՝ նորապսակների տոն
Ինչպես արդեն նշվեց, Տրնդեզի տոնակատարության գլխավոր հերոսները նորապսակներն են։ Փետրվարի 14-ին շատ են կատարվում նաև պսակադրություններ։ Հայ եկեղեցին հռչակել է Տյառնընդառաջի տոնը նորապսակների օրհնության օր:
Տրնդեզի խորհուրդը
Այսօր խարույկ վառելը խորհրդանշում է Աստծո լույսն ու ջերմությունը։ Չնայած հեթանոսական ծագմանը, տոնի հետ կապված ծիսակատարություններն այսօր չունեն որևէ հատուկ նշանակություն, այլ միայն ժողովրդական ավանդույթների և սովորությունների արտահայտումն են։
Իհարկե, հիմա էլ կան սնապաշտ մարդիկ, ովքեր հավատում են նշաններին և գուշակություններին, սակայն Տրնդեզն այսօր ասոցացվում է Աստծո օրհնության, նորաստեղծ ընտանիքների, ուրախության և ձմռան մոտալուտ ավարտի հետ։
Ամփոփում
Ահա և դուք ծանոթ եք ևս մի գեղեցիկ հայկական տոնի՝ Տրնդեզի հետ։ Այս տոնը ուրախություն է պարգևում բոլորին՝ մեծ, թե փոքր, ամուսնացած, թե միայնակ։
Եթե սիրում եք բացահայտել հին ազգային սովորույթները և ուրախանալ բոլորի հետ միասին, ապա հաստատ կսիրեք դարերից եկող այս ավանդույթը։ Տրնդեզի տոնակատարության մեջ արտահայտված են հայ ժողովրդի պատմությունն ու մշակույթը, հին ու նոր հավատալիքները։
Եթե առաջին անգամ եք մասնակցելու այս արարողությանը, ապա մի վարանեք և ցատկեք խարույկի վրայով՝ անկախ ձեր համոզմունքներից և անկախ նրանից՝ մենակ եք, թե ձեր զույգի հետ։ Տրնդեզը լուսավոր տոն է, որի ժամանակ հարկավոր է բոլորի հետ միասին ի սրտե ուրախանալ և, թեկուզ միայն հետաքրքրության համար, մասնակցել արարողություններին։
